Suriname is op zoek naar een eigen identiteit, en dat komt nergens zo goed tot uiting als in het onderwijs. Wie in de geschiedenis van het onderwijs duikt, verdwaalt al snel in een woud van complexe, steeds veranderende regels – veelal doorgevoerd zonder evaluatie. Maar die worsteling is niet alleen maar slecht. Het betekent dat Suriname aan het zoeken is. En wie zoekt, die vindt.

Het geluid van lachende kinderen is tot ver buiten het schoolterrein van de Openbare School Latour II te horen. Op de zanderige binnenplaats lopen kinderen gillend door elkaar heen. Ze springen over plassen, rennen achter elkaar aan en verstoppen zich achter de auto's van hun leerkrachten, die op de binnenplaats geparkeerd staan. De korte pauze is een grote uitlaatklep voor veel van deze kinderen die opgroeien in Latour, een dichtbevolkte, arme wijk net buiten de Surinaamse hoofdstad Paramaribo.

Latour staat in Suriname bekend als een 'moeilijke buurt', vertelt Dayenne Blinker, die hier sinds 2006 lesgeeft in het vierde leerjaar. Thuis heerst veel armoede, moeders staan er vaak alleen voor, ouders hebben meerdere banen en laten nauwelijks hun gezicht zien op school. “De ouderparticipatie is heel slecht”, zegt Blinker. “Ik heb les gegeven aan leerlingen waarvan ik nooit de ouders heb gezien. Eén leerling kwam twee maanden niet naar school omdat de familie een sterfgeval had in het binnenland. We moeten de ouders wakker schudden en hun het belang van scholing laten inzien.”

Collega Lucia Dikan (52) geeft les in leerjaar acht en heeft soortgelijke verhalen. “De stimulans van de ouders is er niet”, vertelt Dikan. “Ouders moeten vaak zelf vroeg uit huis, hebben meerdere banen en komen pas laat terug thuis. In de tussentijd zijn de kinderen alleen”, weet Dikan.

Van Henry Ori, de huidige minister van OWC, en Albert Ramdin, minister van Buitenlandse Zaken, International Business en Internationale Samenwerking, hebben de tien 'adoptiescholen' van DIN in Suriname een 'pilotstatus' gekregen. “Dat betekent dat deze scholen met hun curriculum en onderwijsvisies mogen afwijken van het regulier onderwijs”, vertelt Brewster. Tussen de Viaa Hogeschool in Nederland en het Christelijk Pedagogisch Instituut in Suriname is inmiddels de eerste samenwerking beklonken. Ook kreeg het schoolterrein van de Algemene Middelbare School in Suriname een grote schoonmaakbeurt – onder het toeziend oog van de onderwijsminister. “De bedoeling is dat DIN er op de lange termijn niet meer tussen zit”, aldus Brewster.

21 ministers in 48 jaar

Ori is de 21ste Minister van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur sinds de Surinaamse onafhankelijkheid in 1975. Hij nam in mei 2023 het roer over van Marie Levens, die haar post na twee jaar verliet omdat de politieke partij waarbij ze is aangesloten, de Nationale Partij Suriname (NPS), begin dit jaar uit de coalitie stapte. De NPS kon zich 'niet langer terugvinden in de besluiten van de regering', die werden genomen 'zonder dat de NPS daarvan op de hoogte werd gesteld', aldus partijvoorzitter Gregory Rusland. Aan minister Levens werd gevraagd haar portefeuille ter beschikking te stellen.

In de 48 jaar dat Suriname onafhankelijk is, zit een onderwijsminister gemiddels maar 2,2 jaar op zijn post. Er zijn slechts drie ministers die hun ambt volledig (vijf jaar) hebben uitgezeten. Dat zorgt voor een enorme stremming van de onderwijsontwikkeling, stelt onafhankelijk onderwijsconsulent Marco Ligtvoet. Hij woont sinds 2006 in Suriname en was vier jaar directeur van hety Christelijk Pedagogisch Instituut. "De minister bepaalt het onderwijsbeleid, dat staat letterlijk zo op papier", legt Ligtvoet uit. Suriname heeft, in tegenstelling tot Nederland, een centraal gestuurd onderwijssysteem. "De minister heeft veel invloed op wat er uiteindelijk gebeurt met het onderwijs. Wellicht is dat ook nog een koloniale erfenis", denkt Ligtvoet. "Omdat Nederland eerst besliste over het onderwijs in Suriname. Na de onafhankelijkheid is dat de minister van onderwijs geworden. Maar de top-down benadering is er nog steeds, zij het wel wat minder", vertelt Ligtvoet.

In zijn functie als onderwijsadviseur kwam Ligtvoet al regelmatig in contact met mensen uit Nederland die naar Suriname komen en 'leuke onderwijsvernieuwingen willen doorvoeren'. “Ze beseffen niet hoe het hiërarchisch systeem hier in elkaar zit. Een leerkracht in de klas voelt dat automatisch. Zij werkt onder de schoolleider, die een beperkte bewegingsruimte heeft en wordt aangestuurd door een bureau, dat wordt aangestuurd door de directeur van het ministerie, en die doet weer wat de minister zegt.”

In de afgelopen jaren werden zo instroomeisen aangepast, onderwijsniveaus gelijkgesteld, leerjaren toegevoegd, boeken geïntroduceerd, beoordelingscriteria aangepast en studierichtingen afgeschaft, hervormd en (op)nieuw geïntroduceerd. Dat geldt voor zowat alle onderwijsniveaus.

Met een lening van de Caribische Ontwikkelingsbank wordt er nu gewerkt aan vernieuwing en ontwikkeling van het curriculum voor het Lager Beroepsonderwijs. Het nieuwe curriculum moet over twee jaar af zijn, stelt Eduards-Verveer. Daarvoor wordt gekeken naar aansluiting bij de CARICOM, de politieke en economische unie van het Caribisch gebied. Suriname is sinds 1995 lid van de CARICOM. “Wanneer leerlingen klaar zijn met de beroepsopleiding in Suriname moeten ze kunnen aansluiten op de arbeidsmarkt in het Caribisch gebied”, vindt Eduards-Verveer. “Binnen de CARICOM gelden vaste standaarden voor het beroepsonderwijs, maar wij hebben nog een ander systeem dat ontleed is aan het Nederlandse systeem. We moeten ons aanpassen naar het systeem van de CARICOM, zodat onze studenten zich ook kunnen vestigen in het Caribisch gebied als ze dat willen.” Binnen de CARICOM geldt sinds 2023 vrij verkeer van personen, net zoals binnen de Europese Unie. Maar Eduards-Verveer waarschuwt: de focus op de regio kan alleen succesvol zijn als er flink wordt geïnvesteerd in anderstalig onderwijs, met name Engels en Spaans – de twee meest gesproken talen in het Caribisch gebied. “Er is nu een discussie gaande over meertaligheid in het onderwijs. Gaan we het invoeren? Hoe gaan we het aanpakken? Gaan we business English geven, of gaan we een apart curriculum opstellen voor elke richting? Dat zijn zaken waarover nu gesproken wordt.” Zie Surilines artikel 'Tweetalig onderwijs in Suriname'.

70 miljoen USD

“Er is al 70 miljoen [Amerikaanse dollar] geïnvesteerd in onderwijsvernieuwing”, zei Ori op een persconferentie in juni 2023. Dat geld komt voornamelijk van de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank, sinds 2010 een vaste partner van Suriname met betrekking tot de onderwijsvernieuwingen op de basisschool en de renovatie van verschillende scholen, samengevat onder de noemer Basic Education Improvement Project (BEIP). “Het is moedig dat wij een traditioneel systeem, overgenomen van de koloniale tijd, nu veranderen”, vindt Ori. “We hebben al te veel geïnvesteerd in de onderwijsvernieuwing om alles terug te draaien.”

Het nieuwe onderwijssysteem is erop gericht om beter bij de noden van het land aan te sluiten, met name op de arbeidsmarkt. Voorheen was het onderwijs in Suriname 'erg cognitief'. “Het was alleen maar leren, leren, leren”, zegt Ori. Volgens de minister is het hoog tijd dat Surinamers hun 'handen gaan gebruiken'. Met name in de sectoren toerisme, mijnbouw, olie en gas en de agrarische sector ziet de minister kansen.

Volgens Eduards-Verveer heeft het vinden van grote reserves offshore olie voor de kust van Suriname in 2020 het beroepsonderwijs in de lift gebracht. “De oliemaatschappijen die naar Suriname komen zullen mensen nodig hebben. We moeten het beroepsonderwijs naar een bepaald niveau brengen als we daarvan willen profiteren.” In november schonken de internationale oliebedrijven ExxonMobil, Chevron, Shell, APA Suriname en TotalEnergies nog drie nieuwe praktijklokalen en bijbehorende apparatuur aan het Natuurtechnisch Instituut (NATIN), een middelbare beroepsopleiding in Suriname. “De oliemaatschappijen zijn bereid te investeren in ons beroepsonderwijs, want ze zullen onze krachten nodig hebben”, zegt Eduards-Verveer. Samen met het  Regionaal Onderwijs Centrum Kop van Noord-Holland faciliteert Staatsolie, de nationale oliemaatschappij van Suriname, ook in de nieuwe - en populaire - 'Oil and Gas' opleiding op het NATIN. Maar de focus op het lager beroepsonderwijs mag de ontwikkeling van de andere niveaus niet belemmeren, want ook daar is de nood hoog.

Hoger onderwijs

“We moeten ernaar streven om het aantal afgestudeerden uit het hoger onderwijs te vergroten”, vindt decaan Pauline Crawford-Nesty in een gezamenlijk statement met docenten Gita Jhinkoe Rai en Saskia Chotoe-Jhingoerie van de bacheloropleiding Onderwijs- en Pedagogische Wetenschappen aan de AdeKUS. Deze opleiding voorziet Suriname in onderwijsdeskundigen en pedagogische wetenschappers. Jaarlijks telt de opleiding zo'n 25 nieuwe studenten – 110 in totaal. “Tertiair onderwijs kan duur zijn en een heleboel studenten kunnen zich de kosten van verdere studies niet veroorloven. Een aantal studenten gaat tegenwoordig meteen na het voltooien van hun middelbare opleiding op zoek naar werk om financiële verplichtingen na te komen of om het gezin te ondersteunen. Ze zien de noodzaak om geld te verdienen als urgenter dan verdere studies.”

Dat heeft gevolgen voor de ontwikkeling van Suriname. “Hoogopgeleide professionals spelen vaak een cruciale rol in de economische ontwikkeling van een land. Ze dragen bij aan innovatie, productiviteit en het aantrekken van buitenlandse investeringen. Een tekort aan hoogopgeleide professionals kan ook de groei van de Surinaamse economie belemmeren”, vult Chotoe-Jhingoerie aan.

Hans Lim A Po, oprichter en directeur van het FHR Institute, een particuliere onderwijsinstelling voor bachelor- en masteropleidingen in Paramaribo, vindt de worsteling – 'de struggle' – binnen het onderwijs 'een goede zaak'. “Het betekent dat we aan het zoeken zijn. We zouden het ook kunnen laten voor wat het is, maar dat is gemakzucht. Suriname is aan het zoeken en dat is een goede zaak”, zegt Lim A Po in zijn woning in de Mr. F.H.R. Lim A Po Straat, een straat in het historisch centrum van Paramaribo die naar zijn vader is vernoemd, de Surinaamse advocaat en politicus Frederik Hendrik Roëll Lim A Po.

Toen Lim A Po, die zelf ook in Nederland heeft gestudeerd, eind jaren negentig uit Nederland remigreerde viel hem meteen op dat de kennisstandaarden in Suriname laag waren. “Surinamers hebben van nature niet de ambitie om te leren. We hebben die cultuur niet. Je komt hier weg met parate kennis en anekdotische bewijsvoering. Ik vond dat ik een bijdrage moest leveren in de samenleving en probeer om die standaarden hoger te leggen”, vertelt Lim A Po. Hij richtte het FHR Institute op, voluit het FHR Lim A Po Institute for Social Studies. Jaarlijks levert zijn onderwijsinstelling tussen 50 en 60 masterstudenten af. De meeste van hen werken in (grote) bedrijven in Suriname. “Onze studenten op het FHR zijn gemiddeld 30, 32 jaar en hebben al een baan of gezin. Die verhuizen niet zo makkelijk meer. De studenten die na hun opleiding naar het buitenland zijn gegaan, kan ik op één hand tellen”, zegt Lim A Po. De meeste studenten aan het FHR Institute volgen een opleiding die door hun werkgever wordt betaald.

Met zijn kennisinstituut probeert Lim A Po een mentaliteitsombuiging binnen de Surinaamse samenleving te brengen. “Suriname heeft geen kennissamenleving. Dat is een koloniale last. Niet alleen de slaven, maar ook de contractarbeiders die uit verschillende werelddelen naar hier werden gebracht, moesten leven van de anekdotes en de kennis die ze hadden. Simpele redeneringen, dat was hun leven. En onze koloniale heerser heeft dat niet veranderd”, legt Lim A Po uit.

“Bij FHR slagen we er beetje bij beetje in dat mensen toch een soort trots krijgen voor het leren", vervolgt Lim A Po. "Over het algemeen gaat een Surinamer die goed kan leren naar Nederland. Daar heeft die een betere toekomst, dus daar gaat die naartoe.” In 2022 studeerden 1125 Surinamers in Nederland, volgens cijfers van de Dienst Uitvoering Onderwijs. Aan de Anton de Kom Universiteit Suriname (AdeKUS), de enige universiteit in het land, studeren gemiddeld zo'n vierhonderd studenten per jaar af. Zie Surilinis artikel 'Suriname loopt leeg'.

'Een gebrek aan toekomstperspectief' is de voornaamste reden waarom veel studenten op het vliegtuig naar Nederland stappen, stelt Shanti Venetiaan, bestuursvoorzitter aan de AdeKUS. “Als het kan, sturen ouders hun kind naar Nederland. Het is vanzelfsprekend”, zegt Venetiaan. Die vanzelfsprekendheid komt volgens haar door 'de oude koloniale gedachte'. “Die speelt nog steeds een rol. Alles van buiten, met name van Nederland, is beter. Dat geldt ook voor het onderwijs.”

Push effect

“Het effect van Nederland op Suriname is een push effect geweest, niet een pull effect”, zegt Lim A Po. “Men is hier ontevreden en men ziet een ander perspectief aan de andere kant. Dat heeft het onderwijs niet bevorderd.” Lim A Po betreurt het dat de onderwijsrelatie tussen Suriname en Nederland aan zichzelf is overgelaten. “Zowel voor het hoger onderwijs als voor het lager onderwijs. Er is geen structurele samenwerking.” Lim A Po vergelijkt het met de medische sector. “Daar hebben de medische specialisten iets gemanaged. Surinaamse artsen moeten stagelopen bij een professor in Nederland. Wanneer ze terug komen naar Suriname [een verplichting, red.] behouden ze die relatie. De relatie wordt dus gemanaged, hetzij op een heel persoonlijke basis”, stelt Lim A Po. Hetzelfde kan niet gezegd worden van het onderwijs, vindt hij. Vorig jaar schreef Surilines al uitvoerig over de medische uitwisselingen tussen Suriname en Nederland, wat een zekere afhankelijkheidsrelatie teweegbrengt. Zie Surilines artikel 'Hoe nu verder?'

Nederland als vaste partner

Van oudsher kent het Surinaamse onderwijssysteem veel parallellen met het Nederlandse systeem, en daarom blijft Nederland een vaste partner in de onderwijsontwikkelingen van Suriname - ondanks de aansluiting die Suriname zoekt binnen de CARICOM. Momenteel is er een team van Nederlandse onderwijsprofessionals in Suriname om te kijken hoe de samenwerking in het hoger onderwijs, beroepsonderwijs en de Surinaamse inspectie versterkt kan worden. “Nederland is altijd bereid te helpen”, weet Eduards-Verveer.

De Nederlandse hulp komt vaak goed van pas. Zo wordt de wetgeving op het gebied van onderwijs nu herzien met assistentie uit Nederland. “Nederland heeft wetgevingsjuristen op het gebied van onderwijs, wij hebben dat niet. En dan is het gemakkelijk om in Nederland aan te kloppen vanwege de gemeenschappelijke taal. Er zal altijd overleg zijn met Nederland, ook vanwege de historische band”, stelt Eduards-Verveer.

“Als het niet goed met Suriname gaat, gaat het niet goed met mij”, bevestigt DIN-voorzitter Brewster. “Ondanks dat ik in Nederland woon, een land dat goed ontwikkeld is, zie ik de mogelijkheden in Suriname. Ik zie de potentie en ik heb de netwerken, de studie en de skills. Dus ik vind dat ik iets terug moet doen voor een land dat het nodig heeft.” Het is de bedoeling dat DIN alle ad hoc initiatieven binnen onder meer de onderwijssector gaat structureren. “In Nederland zijn er bijna meer organisaties dan mensen als het gaat om hulpverlening aan Suriname. Iedereen doet op een eigen hokje iets voor Suriname. Iemand stuurt stoelen, de ander stuurt banken en boeken. Maar er is nog geen platform dat dit coördineert. DIN probeert daar verandering in te brengen.”

Ook het FHR Institute van Lim A Po heeft verschillende samenwerkingspartners in Nederland, onder meer in Rotterdam, Den Haag, Tilburg en Maastricht. Lim A Po benadrukt dat dit louter 'commerciële samenwerkingen' zijn. “Ik krijg weleens een brief van een Nederlands instituut waarin wordt gevraagd om een heel goede student naar Nederland te sturen, omdat ze een beurs van 30.000 euro beschikbaar stellen”, vertelt Lim A Po. Hij gaat daar niet op in. “Met dat geld kan ik hier zes studenten opleiden. Als ik een student naar Nederland stuur, komt hij nooit terug. Als hij goed is, bieden ze hem een baan aan. En als hij niet deugt, blijft hij in Nederland hangen.” Op het FHR Institute worden alle lessen in het Engels verzorgd. Dat is een bewuste keuze, stelt Lim A Po. “Het Nederlands is een prima taal, maar het wordt toch ook als belastend ervaren in onze regio. Je moet toch Engels leren als je iets verder wil bereiken in het leven.”

In juni 2023 sloot het MinOWC in Suriname nog een memorandum van overeenstemming (mvo) met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in Nederland. De bilaterale samenwerking houdt onder meer in dat Nederland zal assisteren in het versterken van de onderwijswetgeving in Suriname, de institutionele capaciteitsversterking van de overheid, versterking van de lerarenopleiding, de digitalisering in de klas en het vergroten van het studiesucces van Surinaamse studenten in Nederland. De financiële middelen voor de uitvoering van de gezamenlijke onderwijsagenda 'worden gezocht in beschikbare Surinaamse en Nederlandse programma's'. Met de mvo wordt voor het eerst in 48 jaar een poging gedaan om de onderwijsrelatie tussen de Surinaamse en Nederlandse overheid te structureren.