“Vanuit de andere ziekenhuizen komen vaak genoeg verpleegkundigen naar hier”, erkent Claudia Marica-Redan, directeur van het Academisch Ziekenhuis Paramaribo (AZP). “Maar na een jaar of twee gaan ze naar het buitenland. Ze gebruiken het AZP als een springplank, want het is beter voor je CV als je kan kaantonen dat je in een academische setting hebt gewerkt.” Het AZP verloor vorig jaar tien procent van haar verpleegkundig personeel. “Een groot deel ervan is naar het buitenland, met name het Caribisch gebied.” In 's Lands Hospitaal namen 13 mensen uit de verpleging ontslag, negen gingen naar het buitenland.

Van de zes operatiekamers in het AZP

zijn er maar drie operationeel

“Het wegtrekken van verpleegkundigen is niet nieuw”, meent Marica-Redan. “Maar het moment dat het om zo grote getale gaat, merk je het direct.” Van de zes operatiekamers in het AZP zijn er momenteel maar drie operationeel en er wordt overwogen om de enige IC voor te vroeg geboren of zieke baby's in Suriname volledig te sluiten wegens een gebrek aan verplegend personeel.

Ziekenhuizen op de Nederlandse Antillen en particuliere wervingsbureaus in Nederland werven actief naar verpleegkundigen en specialisten in Suriname via sociale media. Ook hier spelen persoonlijke relaties een grote rol. Nefroloog Amar Punwasi werd al tijdens zijn opleiding in het Amsterdam UMC in 2015 gescout om te gaan werken in het nieuwste ziekenhuis van Curaçao, een aanbod waar hij begin 2022 uiteindelijk op inging. Met het uitdelen van percelen en een 'brain drain toelage' probeert Suriname haar zorgpersoneel in Suriname te houden, maar iedereen is het erover eens dat verpleegkundigen zullen blijven vertrekken zolang de werkomstandigheden in Suriname niet veranderen.

Genoeg aanbod

Suriname heeft 3,5 ziekenhuisbedden per 1000 inwoners, een aantal dat hoger is dan in Nederland: dat heeft gemiddeld 3,3 ziekenhuisbedden per 1000 inwoners. Paramaribo heeft de meeste ziekenhuizen en het grootste aantal bedden: de hoofdstad heeft gemiddeld 4,8 ziekenhuisbedden per 1000 inwoners. De overige 300.000 inwoners van Suriname moeten het doen met 357 ziekenhuisbedden (1,2 per 1000 inwoners) en soms helemaal geen specialistische zorg. De Medische Zending Primary Health Care Suriname, kortweg de Medische Zending (MZ), is de enige organisatie die basisgezondheidszorg biedt in het binnenland van Suriname. De MZ heeft 52 poliklinieken. In de kustvlakte is de Regionale Gezondheidsdienst (RGD) belast met de eerstelijnszorg. De RGD heeft 14 gezondheidscentra en 52 (hulp)poliklinieken. Voor operaties en specifieke medicatie moet iedereen naar Paramaribo.

In 1956 en 1962 werd in de dorpen Stoelmanseiland en Djoemoe het Johannes Koning Missieziekenhuis en het Jaja Dandè ziekenhuis geopend. Beide ziekenhuizen veranderden met de jaren in een gezondheidscentrum, vanwege de hoge kosten die de operatie van een ziekenhuis vergt.

In het Nationaal Herstelplan Gezondheidszorg, gecoördineerd door de Nederlander Marc Sprenger, is het moderniseren van de eerstelijnsgezondheidszorg een van de negen aandachtspunten. Het ministerie van Volksgezondheid wil daarvoor meer gezondheidszorgassistenten (GZA's) opleiden. “Suriname heeft nu zo'n 150 GZA's, waarvan 95 procent werkt voor de MZ. Een klein deel werkt voor de RGD”, zegt Rakesh Gajadhar-Sukul, directeur op het ministerie van Volksgezondheid. “We hebben minstens twee keer zoveel GZA's nodig om het systeem te versterken.”a

De GZA's zijn het eerste aanspreekpunt binnen het zorgsysteem en kunnen in veel gevallen zelfstandig handelen. In de meeste klinieken in het binnenland werkt er één GZA in roulatieverband. “Ze begeleiden bevallingen, doen kiesextracties, vaccineren kinderen, monitoren hun groei en bieden heel veel preventieve zorg”, zegt Gajadhar-Sukul.

De zes ziekenhuizen in de stad kunnen allemaal blijven bestaan, ondanks de economische crises en mede dankzij ondersteuning uit Nederland. Maar een blik op de kaart maakt duidelijk dat het ziekenhuislandschap heringericht moet worden.

Daarvoor heeft het ministerie van Volksgezondheid een beroep gedaan op de NZR. “Zij moeten zelf tot een betere taakverdeling tussen de ziekenhuizen te komen”, zegt Gajadhar-Sukul. Het ministerie neemt daarin niet het voortouw, volgens Gajadhar-Sukul om er zeker van te zijn dat de nieuwe hervormingen zullen worden gedragen door het werkveld.  

Ook voor de hervorming van het financieringsmodel van de zorg, het oprichten van een zorgautoriteit, een nieuwe loonstructuur en het versterken van de inspectiedienst – allemaal prioriteitsprogramma's de van het Nationaal Herstelplan Gezondheidszorg dat wordt gecoördineerd door de Nederlander Marc Sprenger – wordt samen met het werkveld naar oplossingen gezocht. Het Herstelplan wordt mede door Nederland gefinancierd vanuit de overgebleven verdragsmiddelen. Zie Surilines artikel 'Cijfers en centen'.

Het Herstelplan wordt mede door Nederland

gefinancierd vanuit de overgebleven verdragsmiddelen

Of alle steun de gezondheidszorg in Suriname ook niet remt om op eigen kracht te innoveren? Voormalig SVZ-directeur en arts Michel Blokland hoeft niet lang over het antwoord na te denken.

“Ja, je krijgt geen prikkel om het zelf te doen. Dat is net als dat je kinderen hebt die op zichzelf wonen maar nog steeds naar huis bellen omdat ze de huur niet kunnen betalen en de huisbaas dreigt ze uit huis te zetten. Dan ga je helpen, maar het kind leert niet verantwoordelijk omgaan met zijn inkomsten.”

De 'onderhandse' hulp uit Nederland komt dan ook met een prijs: “Het valt het Ministerie van Volksgezondheid in Suriname niet op dat er een grote behoefte is, want zij denken dat het allemaal wel loopt”, stelt uroloog Fernandes. Maar niets is minder waar.

Nog meer ziekenhuizen

In de afgelopen twintig jaar heeft Suriname – in een poging de zorg dichter bij de burger te brengen – vier ziekenhuizen gebouwd buiten Paramaribo. Maar financiën om deze (en bestaande) ziekenhuizen van constante kwaliteitszorg te voorzien zijn er niet. In 2020 werd het Streekziekenhuis Wanica, gebouwd met ontwikkelingsgeld van China, officieel geopend. Het ziekenhuis deed het eerste levensjaren vooral dienst als opvang en behandeling van Covid-19 positieve patiënten. “Nederland heeft ons daarbij heel veel ondersteund met artsen, verpleegkundigen, apparatuur en het schrijven van protocollen”, zegt Jason van Genderen, die we spraken in zijn functie als directeur van het Ziekenhuis Wanica voor hij op 1 oktober 2022 Blokland verving als directeur van het SVZ. “Zonder Nederlandse steun zou het veel slechter afgelopen zijn”, zegt Van Genderen.

De Nederlandse orthopeed Steven Samijo, werkzaam in het Zuyderland ziekenhuis nabij Maastricht, houdt op missiebasis ook spreekuur in het Streekziekenhuis Wanica. Voor zover Surilines kon nagaan, gebeurt er verder nog niet veel in het ziekenhuis. Volgens Van Genderen werken er zeven specialisten en 60 verpleegkundigen, maar beschikt het zieknhuis niet over de nodige apparatuur om optimaal te draaien. “De afdelingen zijn nog niet ingericht. Voor de radiologie afdeling moeten er de complete apparatuur nog worden aangeschaft, en ook het laboratorium moet geüpgraded worden. We hebben nog geen scans, geen tafel, we hebben wel een mobiel röntgenapparaat.”

Het staatsziekenhuis Marwina in oost-Suriname, op de grens met Frans-Guyana, werd opgeleverd in 2017, het heeft veertig bedden en één specialist in dienst: een Venezolaan. Op het moment dat we directeur Aarti Kalloe spreken in juni 2022 liggen er drie patiënten in het ziekenhuis. “Omdat we maar één arts hebben, hebben we ook niet zo een grote stroom van patiënten”, vertelt Kalloe aan de telefoon. Maar, vervolgt ze: “Al zou ik vijf artsen hebben, omdat de juiste medicatie niet voorradig is zou ik patiënten toch moeten verwijzen naar Paramaribo.”

Zolang de Surinaamse overheid

het heft niet in handen neemt,

blijft Nederland een schouder om op te leunen

Voor de hulpverlening uit Nederland is het ziekenhuis afhankelijk van andere ziekenhuizen in Suriname. “Als zij een donatie hebben gehad en met ons wil delen, krijgen we een belletje dat er een doos voor ons is. Dat gebeurt zo af en toe, er is geen regelmaat.”

Ondanks de lege bedden telt het ziekenhuis toch nog 31 personeelsleden, waarvan 11 verpleegkundigen en 19 zorg- en administratief medewerkers. “De salarissen worden betaald met subsidie, maar ik heb meer patiënten nodig om het ziekenhuis operationeel te houden”, zegt Kalloe. Recent is een samenwerking met een ziekenhuis in Frans-Guyana van start gegaan om Surinaamse patiënten die hier liggen te repatriëren naar het Streekziekenhuis Marwina. Het doel is om bedden vrij te maken in het Franse ziekenhuis. “We hebben heel veel Surinamers die naar Frans-Guyana gaan voor medische zorg.”

De persoonlijke zorgrelaties tussen Nederlanders en Surinamers zijn soms ontstaan nog voor Suriname in 1975 onafhankelijk werd en worden op eigen initiatief onderhouden. Dat heeft zowel voordelen (snel en flexibel) als nadelen (onvoorspelbaar en willekeurig). De vanzelfsprekendheid van de medische contacten tussen Nederland en Suriname worden gekoesterd door de verschillende ziekenhuisdirecties, maar ze houden ook de scheve verhoudingen in het Surinaamse ziekenhuislandschap in stand: wie geen 'Nederlandse vrienden' heeft, wordt niet geholpen. Ideeën om het ziekenhuislandschap in Suriname te hervormen zijn er, van ziekenhuizen fuseren tot nieuwe opleidingen, een marktconform ligdagtarief en het 'groeperen' van één soort specialistische zorg per ziekenhuis. Dat zijn allemaal oplossingen die de Surinaamse overheid kan opleggen. Zolang die het heft niet in handen neemt, blijft Nederland een schouder om op te leunen.

Wij vergelijken het gezondheidssysteem

in Suriname met een land als Nederland,

dat veel meer geld besteedt aan de gezondheidszorg

Van China en Japan krijgt Suriname (via de Verenigde Naties) overigens af en toe ook steun en donaties ter bevordering van de Surinaamse gezondheidszorg. Maar, niet regelmatig.

“We kijken vaker naar Nederland, omdat alle familieleden daar ook bekend zijn met de zorg. Heel veel Surinamers werken ook in de zorg in Nederland, en de opleiders van Surinaamse specialisten wonen er. Er is met geen enkel land zo een goede verbinding als met Nederland. Vandaar dat er zoveel naar Nederland gekeken wordt”, zegt Gajadhar-Sukul.

De vergelijking met Nederland komt met een prijskaartje, stelt hij. “Wij vergelijken ons systeem met een land dat veel meer geld besteedt aan de gezondheidszorg. Als wij die topzorg willen behouden, moeten we er ook voor willen betalen. Dat kan via belastingen of andere inkomsten van de overheid. Zolang onze begroting het niet toestaat om fors te investeren, gaan we blijven dromen en er niet aankomen. Het is een keuze die we zelf moeten maken”, besluit Gajadhar-Sukul.

Jerrel Pawiroredjo, oogarts in Suriname, vat het als volgt samen: “In Suriname is er een verwachtingspatroon ontstaan van de kwaliteit aan zorg die we kunnen bieden. Niemand gaat accepteren dat die topzorg verdwijnt. Maar als het geld niet komt, zal het toch gebeuren.”

Op 28 april 2023 stuurt de Vakgroep Interne Geneeskunde een brief naar haar werkgever, de directie van het AZP, en het ministerie van Volksgezondheid om haar nogmaals te wijzen op de afname van het zorgniveau. 'Door uitval van onder meer CT-onderzoek door gebrek aan contrastvloeistof, echo-gel, verbruiksartikelen zoals verbandmateriaal, lab-buisjes voor bloedonderzoeken en medicamenten zoals bloedverdunners, antibiotica en infuusvloeistoffen zoals fysiologische zoutoplossing en glucose, hebben de verpleegafdelingen al geruime tijd te maken met afname van het zorgniveau', staat er in de brief te lezen.

“Sinds enkele dagen zijn de meest basale laboratorium verrichtingen ook weggevallen. Hierdoor is het voor onze vakgroep onmogelijk geworden nog patiënten op te nemen (…). We hebben dan ook besloten geen patiënten meer op te nemen en de momenteel opgenomen patiënten zo snel mogelijk te ontslaan."

Relaties met de regio

Ziekenhuizen in Suriname investeren meer dan vroeger in relaties met het Caribisch gebied en de regio. Het was voormalig minister van Volksgezondheid Celcius Waterberg die in 2005 het eerste 'medisch contact' legde met Cuba. Aan de Facultad de Ciencias Medicas in de hoofdstad Havana had Waterberg Medicijnen gestudeerd, en als minister gebruikte hij zijn netwerk in Cuba om destijds het tekort aan artsen in Suriname op te vangen, vooral in het binnenland van Suriname is er sprake van een groot tekort. Surinaamse artsen werken bij voorkeur in Paramaribo, waar bijna de helft van de Surinaamse bevolking woont. “Paramaribo is aantrekkelijk voor specialisten. Daar hebben ze naast hun werk in het ziekenhuis ook hun eigen praktijk waarmee ze goed verdienen”, zegt Sergio Linga, directeur Verpleegkunde in het Mungra Medisch Centrum in west-Suriname. In de overige districten wonen te weinig inwoners om naast het werk in het ziekenhuis ook een eigen praktijk succesvol open te houden. De Cubaanse artsen zijn de afgelopen jaren al een grote steun gebleken in de gezondheidscrisis van Suriname. In het binnenland van Suriname, met name de districten Brokopondo, Sipaliwini en Marowijne, is er al sprake van een zekere afhankelijkheid van Cubaanse artsen en verpleegkundigen om de poliklinieken van de Regionale Gezondheidsdienst Suriname en de Medische Zending te bemannen. Ook Nederlandse artsen ondersteunen deze zorginstellingen.

Met Colombia is er samenwerkingen op het gebied van gezondheidszorg, met name behandeling van patiënten met hartziekten. Deze structurele samenwerking is in 2015 vastgelegd in een presidentieel besluit.

Misschien moet er binnen de CARICOM gekeken

worden naar de tekorten, en wie waar naartoe

kan shiften, dat zou mooi zijn

Binnen de CARICOM, de Caribische handelsorganisatie die in 1973 is opgezet om integratie in de regio te bevorderen, is er nog geen regelgeving voor de uitwisseling van zorgpersoneel.  “Ieder land heeft haar eigen toelatingseisen en vereisten. We hebben nog geen structuur in de samenwerking, zodat we onderling personeel aan elkaar gaan kunnen lenen”, zegt Gajadhar-Sukul. Uit gesprek met de directeur van het ministerie van Volksgezondheid blijkt dat daar ook nog niet echt over is nagedacht. “Misschien moet er inderdaad binnen de CARICOM gekeken worden naar de tekorten, en wie waar naartoe kan shiften, dat zou mooi zijn.”