De helft van de kinderen in Suriname spreekt thuis geen tot weinig Nederlands. Dat zorgt voor problemen op school, waar dit wel van ze wordt verwacht. Het gevolg: slechte schoolresultaten en een hoog aantal vroegtijdige schoolverlaters. Vanuit Nederland, het land dat Suriname Nederlands leerde spreken, worden nu initiatieven opgezet om meertaligheid te introduceren in het onderwijs.

In inheemse klederdracht, pijl en boog in de hand en op blote voeten is Renet Wahki op 27 augustus 2021 beëdigd als parlementariër in De Nationale Assemblée, het Surinaams parlement. Wahki is de eerste parlementariër van de Trio, een Inheemse stam in het zuiden van Suriname. In zijn openingsspeech vraagt hij in gebrekkig Nederlands aandacht voor het onderwijs in zuid-Suriname:

“Voorzitter, we willen goed, we willen goede onderwijs nodig. We willen goede leerkinderen moeten kunnen studeren. Ook we willen goed drinkwater nodig, we willen goed leerkinderen kunnen, water kunnen drinken.”

De inhoud van zijn speech gaat verloren: er wordt openlijk gespot met zijn Nederlands. Collega-parlementariërs wisselen steelse blikken en VHP- parlementariër Mahinder Jogi valt bijna letterlijk van zijn stoel van het lachen. Wahki's speech wordt vroegtijdig onderbroken door parlementsvoorzitter Marinus Bee.

“Zie hier het resultaat van Nederlands onderwijs in het Surinaamse binnenland, waar kinderen thuis geen Nederlands spreken”, zegt Renata de Bies, voorzitter van de Nationale Taalraad, een adviesorgaan van het Ministerie van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (OWC). Ze verwijst naar de speech van Wahki. “Die man heeft op de basisschool alleen maar les gekregen in het Nederlands, en dit is het resultaat. En je ziet ook gelijk hoe prestigieus het Nederlands in Suriname is, want men lacht hem uit omdat zijn Nederlands gebrekkig is.”

In Boven-Suriname, het gebied dat bewoond wordt door de Saramaccaners, gaat bijna 60 procent van de kinderen tussen vier en veertien jaar niet naar de basisschool. Minstens de helft van de kinderen in het binnenland die wel naar school gaan, doen dat zonder enige kennis van het Nederlands. Slechts 4,4 procent van de kinderen in Sipaliwini, het grootste en meest zuidelijke district van Suriname, gebruikt Nederlands als thuistaal.

Leerplicht

De Surinaamse wetgeving verplicht niet tot Nederlandstalig onderwijs, maar die opvatting leeft wel in het veld. Dat komt volgens De Bies, voorzitter van de Nationale Taalraad, vanwege de geschiedenis: “Bij de invoering van de leerplicht in 1876 (tien jaar eerder dan in Nederland, red.), heeft men gevoeglijk aangenomen dat de schooltaal het Nederlands is. Dat was destijds de minderheidstaal, maar wel de taal van de overheerser. Zij hebben ons aangeleerd dat je Nederlands moet spreken om vooruit te komen in de maatschappij. Dat beeld leeft nog steeds.”

In Suriname wordt momenteel het 'sink or swim'-idee toegepast, legt Kambel uit. Kinderen worden vanaf het eerste leerjaar op school ondergedompeld in het Nederlands, ongeacht hun voorkennis van die taal. “Een aantal zal gaan zwemmen en redt het. De rest valt uit”, meent Kambel. Zodra een kind de leeftijd van vijftien jaar heeft bereikt, wordt het kind de toegang tot onderwijs ontzegd, ook als die het basisonderwijs nog niet succesvol heeft afgerond.

Zij die het wel redden, en met name beleidsmakers die van huis uit een andere taal spreken, beroepen zich vaak op hun eigen ervaring om het huidige systeem te verdedigen en in stand te houden. “De mensen met politieke of economische macht zijn over het algemeen mensen die het Nederlands beheersen en Nederlandstalige opleidingen hebben gevolgd. Zij vinden: 'Het is mij ook gelukt, dus dan moet iedereen het kunnen'”, stelt Kambel. Maar in de realiteit lukt het lang niet iedereen.

Jarenlange discussie

De discussie over meertalig onderwijs wordt in Suriname al zeker vijftien jaar gevoerd. Het Nederlands is in Suriname al meerdere malen en door opeenvolgende regeringen erkend als een van de belangrijkste obstakels voor het onderwijs. Tegelijkertijd blijft er een grote aversie tegen de invoering van meertalig onderwijs. Na het succes van de tweetalige rekenmethode in 2010, wilde Kambel meertalig onderwijs een structureel, nationaal karakter geven. Maar op het Bureau Binnenland, onderdeel van het Ministerie van OWC, kreeg ze het deksel op de neus. In een brief van de toenmalige directeur Onderwijs Binnenland, die lucht had gekregen van het tweetalig rekenproject, stond bij voorbaat dat 'als er een aanvraag zou zijn of een verzoek zou worden ingediend voor tweetalig onderwijs, dat zou worden afgewezen'.

Inmiddels heeft de Sint Antoniusschool in Galibi een ander schoolhoofd en leerkrachtenkorps en wordt het tweetalig rekenboek niet meer gebruikt. Ook het lerarenhandboek Omgaan met diversiteit en meertaligheid in het basisonderwijs dat was ontwikkeld met financiële ondersteuning uit de Twinningfaciliteit Suriname-Nederland verdween in de onderste la. Met het Nederlandse Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft Suriname op 10 juni 2023 een samenwerkingsovereenkomst getekend voor beter onderwijs. Ook hier wordt aandacht besteed aan meertaligheid in Suriname.

Noodzakelijk kwaad

De Bies legt uit waarom Suriname vasthoudt aan het Nederlands, de taal die ooit door Nederland werd opgelegd: “In Suriname is er sprake van een stabiele meertaligheid. Je moet het zien alsof alle talen in hokjes zijn, met elk hun eigen functie. Het Sranan Tongo is de informele taal, de taal die gebruikt wordt voor de communicatie tussen de verschillende etnische groepen. Daarnaast heb je de verschillende groepstalen, die worden gebruikt binnen etnische groepen. Het Surinaams-Nederlands is geen groepstaal en staat boven etniciteit. Het is van niemand maar toch van ons allen, vandaar dat de taal nog steeds een dominante positie inneemt.”

In 2004 trad Suriname toe tot de Nederlandse Taalunie. Dat het Nederlands als officiële taal ook een drempel is om zich als land te integreren in de Caribische regio, waar voornamelijk Engels wordt gesproken, neemt Suriname voor lief. “Alleen al om praktische redenen moeten we het Surinaams-Nederlands handhaven. Het is de schooltaal, de taal van de overheidsadministratie, de rechtspraak, de media. Je zou het een noodzakelijk kwaad kunnen noemen, we kunnen niet anders”, zegt De Bies. “We hebben het ons eigen gemaakt.”