Bij haar onafhankelijkheid in 1975 kreeg Suriname 3,5 miljard Nederlandse gulden van Nederland, de zogenaamde Verdragsmiddelen. Het geld was bedoeld om de voormalige kolonie tot ontwikkeling te brengen. Maar wat heeft Suriname er, bijna vijftig jaar later, aan overgehouden? Het antwoord: meer dan je denkt.

Een oude satellietschotel, kapotte werkplaats, verlaten spoorlijn en een verroeste locomotief. Dat is alles wat er nog overblijft van 'Kamp 52', een opslagplaats in het Bakhuisgebergte in west-Suriname. Het gebied staat bekend om haar enorme voorraden bauxiet, een grondstof van aluminium. Van hieruit zou Suriname haar eigen ontwikkeling ter hand nemen.

Het idee om de bauxietvoorraden in west-Suriname te ontwikkelen is al even oud als Suriname zelf. De voorbereidingen voor het project werden immers nog voor de Surinaamse onafhankelijkheid door Nederland opgestart. Nederland investeerde 35 miljoen Nederlandse gulden in het gebied, zo blijkt uit het Jubileumverslag 1982 van de Centrale Bank van Suriname (CBvS). De Amerikaanse Reynolds Metals Company, destijds het derde grootste aluminiumbedrijf ter wereld, werd begin jaren '70 aangetrokken voor onderzoek en exploratie.

De keuze om bauxiet in west-Suriname te ontginnen was een logisch vervolg op het succes dat de Amerikaanse aluminiummaatschappij Alcoa boekte in oost-Suriname. Met de ontwikkeling van de bauxietvoorraden in het oosten kon Suriname zich in de jaren '40 zelfs de grootste exporteur van bauxiet ter wereld noemen, met een complete infrastructuur om bauxiet om te zetten in aluinaarde - inclusief een hydro-elektrische stuwdam die de raffinaderij van stroom voorzag.

Zestig jaar lang bleef de bauxietindustrie de ruggengraat van de Surinaamse economie. Bij de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 was de sector nog goed voor ruim een derde van de staatsinkomsten. Maar de bauxietreserves in het oosten geraakten uitgeput. Toen de industrie afnam kwam Suriname in de problemen.

Het plan

“De bedoeling was om de reserves in oost-Suriname te benutten en in de tussentijd de voorbereidingen voor west-Suriname op te starten. Dat was het plan”, zegt Gregory Rusland, voorzitter van de Nationale Partij Suriname (NPS), een jarenlange voorstander van de ontwikkelingsplannen voor west-Suriname.

Het 'Bakhuisproject' moest het eerste prestigeproject van Suriname worden. Direct na de onafhankelijkheid in 1975 maakte de Surinaamse regering er 239 miljoen Nederlandse gulden voor vrij. Dit geld was afkomstig uit de pot van 3,5 miljard Nederlandse gulden (1,59 miljard euro) die Suriname van Nederland kreeg bij de onafhankelijkheid. De zogenaamde 'Verdragsmiddelen' waren bedoeld om de voormalige kolonie tot ontwikkeling te brengen. Daarbij werd volop ingezet op het Bakhuisproject, in de eerste jaren goed voor veertig procent van de uitgaven. In geen enkel ander project, noch sector, investeerde Suriname zoveel Verdragsmiddelen.

Midden in het bos, op een steenworp afstand van het Bakhuisgebergte, werd 'Kamp 52' aangelegd, een stafdorp met woningen, kantoorgebouwen, werkplaatsen, magazijnen, woonbarakken, een politiepost en een polikliniek. Een treinspoor moest de bauxietvoorraden naar Apoera brengen, een dorp aan de Corantijnrivier op ongeveer 52 kilometer afstand van het stafdorp – vandaar de naam 'Kamp 52'.

Successen

Het Bakhuisproject staat symbool voor de mislukte wijze waarop de Verdragsmiddelen zijn besteed. Maar hier en daar zijn er ook successen geboekt met de Verdragsmiddelen. Die zijn bijna allemaal terug te vinden in tastbare zaken. Zo werden met de Nederlandse ontwikkelingshulp dijken, kanalen, sluizen, wegen en een haven hersteld, werden dienstvoertuigen en materieel bekostigd, de luchthaven gerehabiliteerd en de elektriciteits- en watervoorziening in en rondom Paramaribo sterk verbeterd.

'Maar de duurzame resultaten bleven uit', concluderen Kruijt en Maks in hun analyse. Heel verrassend was dat ook niet. De uitgaven van de Verdragsmiddelen waren immers niet gebaseerd op een overkoepelende, duidelijke ontwikkelingsvisie. Suriname viel daarmee ten prooi aan de befaamde 'hulpbronnenvloek'. De overvloed aan overheidsinkomsten leidde, zonder bestuurlijke ervaring en regels hoe het geld te besteden, tot corruptie en stagnatie.

De gevolgen daarvan zijn vijftig jaar later nog voelbaar. Suriname mag dan nauwelijks iets tastbaar hebben overgehouden van de Verdragsmiddelen, de Nederlandse ontwikkelingshulp heeft wel degelijk haar sporen nagelaten in de voormalige kolonie. Die zijn terug te vinden op plaatsen waar er niet is geïnvesteerd.

Geen aandacht voor de private sector

Omdat de uitbestedingen van de Verdragsmiddelen 'uitsluitend', 'in het bijzonder' en 'voornamelijk' voor publieke investeringen bedoeld waren – een voorwaarde van Nederland – is het lokale bedrijfsleven en het NGO-circuit nauwelijks bediend. “Er was geen aandacht, geen interesse om de private sector te stimuleren en ontwikkelen”, zegt Amrish 'Danny' Lachman, directeur van Planbureau Suriname.

Dat komt omdat de overheid – naast de bauxietindustrie – altijd de grootste investeerder in Suriname is gebleven, legt hij uit. “De overheid was dat grote oppermachtig ding dat bepaalde wat er waar moest gebeuren. Zij was het antwoord op alles. Dat was al zo met de inkomsten uit de bauxietindustrie, en de Verdragsmiddelen hebben dat alleen maar versterkt. Het lokaal bedrijfsleven, die eigenlijk de ruggengraat van de economie moet zijn, heeft zich daarom niet kunnen ontwikkelen.”

In 1995 werd er wel een poging ondernomen om Verdragsmiddelen beschikbaar te stellen voor de private sector via leningen bij de Nationale Ontwikkelingsbank, een Surinaamse overheidsbank. Maar aangezien in veel gevallen valutaleningen werden uitgezet voor het financieren van producten die in Surinaamse dollar (SRD) betaald moesten worden, was de lening niet aantrekkelijk. Door de ontwaarding van de SRD kwamen Surinamers in de problemen met de terugbetaling.

Nieuwe investeerders

Eind vorig jaar is de Surinaamse regering het proces gestart om potentiële investeerders aan te trekken. Het plan is hetzelfde als vijftig jaar geleden. Ook nu wordt er gesproken over een haven en raffinaderij in Apoera en het renoveren van de spoorlijn naar Kamp 52.

“Het verschil met vijftig jaar geleden is dat het hoofddoel niet is het ontwikkelen van bauxiet, maar het ontwikkelen van de regio”, zegt Lachman. “Het milieu en de lokale mensen staan centraal.”

Door bauxiet in Apoera zelf nog te ontwikkelen tot aluminium alvorens het te exporteren, moet het gebied hoogwaardige werkgelegenheid aantrekken. “Dat is waar je het van moet hebben”, stelt Lachman, die naast directeur van het Planbureau ook voorzitter is van een presidentiële commissie die de doorstart van het Bakhuisproject overziet.

Eind vorig maand hebben bedrijven hun projectvoorstel ingediend. Bedrijven uit India, China en het Midden-Oosten hebben informeel interesse getoond in deelname. Lachman kan dit vanwege geheimhoudingsplicht niet erkennen noch ontkennen. “Begin augustus sturen wij ons advies naar de regering”, zegt hij. Mogelijks moeten de vleermuizen in Kamp 52 binnenkort een ander onderdak zoeken.