Wanneer is zorg cultuursensitief?

Cultuursensitieve zorg richt zich specifiek op mensen met een migratie- of vluchtelingenachtergrond. Alle zorg kan cultuursensitief zijn als in de omgang met patiënten expliciet rekening wordt gehouden met de culturele achtergrond, leefsituatie en taal van cliënten. Een zorgprofessional die cultuursensitief werkt kan zich inleven in wat de migratieachtergrond voor zijn/haar cliënt betekent. De zorgprofessional is (onder meer) zelfbewust, heeft een open, onbevooroordeelde houding, kennis over de leefwereld van cliënten met een migratieachtergrond en is een ware 'bruggenbouwer', aldus de leernetwerken van KIS. Een 'diversiteit sensitieve' zorginstelling, die niet alleen  'cultuur sensitief' is, maar ook aandacht besteed aan zaken als gender, taal en nationaliteit, heeft haar organisatie daarop ingericht en de personeelssamenstelling erop aangepast. De instelling is toegankelijk en herkenbaar, flexibel in tijd, werkt met tolken, zorgt voor bijscholing en heeft een divers team.

Mechteld de Brie werkt zelf als kwaliteitsverpleegkundige bij woonzorgcentrum De Venser. Ook zij merkt de verschillen. “Bij een doorsnee Hollandse vrouw is het wassen, aankleden en klaar. De Surinaamse bewoner heeft wat rituelen na het douchen. Een beetje Vicks Vapo [inhalatiezalf ter verlichting van verkoudheid of griep– red.] hier, wat Alcolade daar en de rug insmeren met talkpoeder”, zegt De Brie. Omdat ze zelf ook van Surinaamse afkomst is, kunnen cliënten zich gemakkelijk met haar identificeren – en omgekeerd. “Op de vijfde afdeling, de gesloten afdeling voor dementerende ouderen, zit een vrouw die moeilijk communiceert. Ze begrijpt niet alles meer en vertoont soms moeilijk gedrag. Toen ik eens een dagje ging meelopen in de ochtend begon ik meteen Surinaams met haar te praten. Ik zette Surinaamse muziek op en ik kreeg haar zo uit bed”, lacht De Brie.

De eerste woongroepen die zich richten op ouderen met een andere culturele achtergrond ontstonden zo'n dertig jaar geleden en waren vooral gericht op mensen met een Indonesische achtergrond. Naarmate er meer Turkse, Marokkaanse en Surinaamse migranten naar Nederland kwamen – en ouder werden – ontstonden ook initiatieven voor deze doelgroepen. “Ook voor Arabisch en Syrische sprekende ouderen zijn er tegenwoordig zorgcentra”, verklaart Bellaart.

In 2022 heeft bijna een kwart van de totale Nederlandse bevolking een migratieachtergrond. De grootste groepen 55-plussers met een migratieachtergrond zijn ouderen met een Surinaamse (83 duizend) achtergrond, gevolgd door Turken (52 duizend) en Marokkanen (50 duizend). Volgens de bevolkingsprognoses van het Centraal Bureau voor Statistiek zal het aantal ouderen met een migratieachtergrond in 2040 stijgen naar 819.000. Dat is 12,2 procent van alle 55-plussers die er op dat moment in Nederland wonen.

Bellaart verwacht dat ook het aantal cultuurspecifieke zorgorganisaties de komende jaren zal blijven groeien. “De reguliere zorgsector werkt onvoldoende cultuursensitief, maar de mensen in de sector ervaren dat niet als een probleem. Op die manier is men ook niet geneigd te veranderen”, zegt hij. Dat is een gemiste kans voor de totale gezondheidssector, want diverse onderzoeken tonen aan dat de kwaliteit van de zorg verbetert als er cultuursensitief wordt gewerkt.

De kwaliteit van de zorg verbetert

als er cultuursensitief wordt gewerkt

Hetzelfde geldt voor discriminatie in de zorg. Volgens het Nederlands expertisecentrum Pharos leidt discriminatie in de zorg vaker tot gemiste diagnoses, wordt er minder grondig onderzoek gedaan naar de patiënten geschiedenis en worden patiënten minder vaak doorverwezen naar specialistische zorg. Het vertrouwen van patiënten in de zorg neemt af waardoor ze zorg gaan mijden of te laat zoeken. Zorgmedewerkers zien in discriminatie een belangrijke reden om de organisatie te verlaten. Zie Surilines artikel 'Jessurun ziet verschillen en overeenkomsten'.

Schalkx onderschrijft de visie van Bellaart dat er meer moet gebeuren, maar heeft als manager van De Venser ook met praktische problemen te maken. “We hebben een groot personeelstekort in de zorg in Nederland, wij zijn daarom afhankelijk van wie zich aandient. Nederlandse Flexwerkers of ZZP'ers hebben niet altijd die culturele sensitiviteit. Maar de ene Nederlander is de andere niet, dus we waken ervoor om te denken dat alles en iedereen hetzelfde is. Gelukkig valt het in De Venser nogal mee met het tekort en hebben wij veel werknemers – met name van Surinaamse komaf – die uit de omgeving komen. Dat helpt”, stelt Schalkx.

Henna Hoogland, coördinator en bewoner van Wi Makandra is net weer terug van vakantie in Suriname. “Ik zocht een vriend van me op in een tehuis voor ouderen. Hij heeft zijn hele leven hard gewerkt en heeft nu zorg nodig. Als je ziet in wat voor omstandigheden hij daar nu woont, het is verschrikkelijk. Zo zou ik niet kunnen wonen”, verzucht ze, doelend op de vervallen accommodatie voor ouderen in Suriname. Het hart van de migranten ligt in Suriname, maar hun oude dag brengen ze door in Nederland.

Maar op een enkele uitzondering na zouden alle bewoners met wie we spraken het liefst permanent teruggaan naar Suriname, om op hun geboortegrond ook hun oude dag door te brengen. “Ik heb elke dag heimwee. Ik heb geen klachten hier, want de mensen zijn vriendelijk voor me, maar ik zou toch het allerliefst in Suriname willen zijn. Maar ja, al m'n kinderen wonen hier en die willen niet dat ik daar naartoe ga”, vertelt Grootfaam-Bikha. Teruggaan naar Suriname is eigenlijk geen optie, want ze slikt elke dag medicijnen die in Suriname niet te vinden zijn vanwege het landelijk tekort aan medicijnen. Ook voor Vrij is een terugkeer uitgesloten. Als hartpatiënt denkt ze met horror terug aan de dagen dat ze in het Academisch Ziekenhuis Paramaribo onder een zinken dak plaat moest wachten tot ze geholpen werd. “Het was zo heet, ik werd er niet goed van. Maar je mag niets zeggen want dan wordt men boos”, aldus Vrij.

Surinaamse woongroepen en verpleeghuizen in Nederland

In 2017 telde Nederland 101 woon- en zorginitiatieven gericht op oudere migranten (inclusief dagbesteding). In 2021 staat de teller op 161, een groei van zestig organisaties in slechts vier jaar. Ouderen met een Indisch-Nederlandse of Molukse achtergrond hebben het grootste aanbod van woon- en zorginitiatieven die zich specifiek richten op hun cultuur, Nederlanders met een Turkse achtergrond staan met 29 initiatieven op de tweede plaats, gevolgd door Surinamers met 23, waarvan 19 woongroepen en vier verpleeghuizen. Dat blijkt uit het Overzicht cultuurspecifieke woon-, zorg- en welzijnsinitiatieven van het Netwerk van Organisaties voor Oudere Migranten. De woongroepen en verpleeghuizen die zich richten op ouderen met een Surinaamse achtergrond liggen vooral in Amsterdam (10), Den Haag (4) en Rotterdam (4). Van alle 55-plussers met een migratieachtergrond, staan Surinamers op de tweede plaats als het gaat om hoge zorgkosten. In 2017 en 2018 lag het gemiddelde op 4312 euro per persoon. Alleen Turken van 55 jaar en ouder maken nog meer kosten (in 2017 en 2018 gemiddeld 4404 euro).

Het hart van de migranten ligt in Suriname,

maar hun oude dag brengen ze door in Nederland

Zorgtoerisme in Paramaribo

Toch is een kort verblijf sinds enkele jaren wel mogelijk. Via de broer van een oom van het achternichtje van Ben Lie-A-Kwie (90), werd zijn vrouw ingelicht over het bestaan van het RCR Zorghotel Suriname: een viersterrenhotel met medische zorgvoorziening in het noorden van de hoofdstad Paramaribo. De zorgkosten worden gedekt door de Nederlandse zorgverzekeraar.

Lie-A-Kwie leeft al drie jaar met Parkinson, een aandoening van het centrale zenuwstelsel die vooral de bewegingsfunctie van het lichaam aantast. Zijn bewegingen zijn traag en berekend, maar in zijn hoofd is hij nog helemaal helder. Alleen heeft hij constante zorg nodig: bij het opstaan, het plassen, het wassen en het eten. “Alsof hij terug een baby is”, lacht zijn vrouw.

“Het Zorghotel is er in de eerste plaats om zorgbehoevende Nederlanders die naar Suriname op vakantie willen te accommoderen met een verblijf en zorgvoorziening naar Europese standaarden”, zegt Rejinder Thakoersing, directeur van het RCR Zorghotel en voormalig ziekenhuismanager van het Amsterdam Universitair Medisch Centrum (UMC). “Nederlanders die ziek worden op vakantie in Suriname willen ook liever hier liggen dan in een ander ziekenhuis”, zegt Thakoersing, doelende op de rustige omgeving en verzorgde uitstraling: het gebouw ademt de sfeer van een viersterrenhotel. Surinamers kunnen er ook terecht, maar wel tegen Europese tarieven. Zie Surilines artikel 'Hoe nu verder?'

Het contrast met menig ziekenhuis in Suriname is stuitend. In de gangen van het Zorghotel is het stil en rustig. De huisarts van dienst zit op een stoel in zijn lege wachtkamer op zijn telefoon te scrollen, de zorgmanager komt een babbeltje slaan met de familie Lie-A-Kwie en aan de rand van de rivier, in de schaduw van een kokosboom, geniet een cliënt in alle rust met zijn familie van het uitzicht.  Dat is enkele kilometers verderop in centrum Paramaribo wel even anders: de 'horrorverhalen' over de Surinaamse gezondheidszorg zijn talrijk. Zie Surilines artikel 'Een dag uit het leven van nierpatiënt Knott'.

Levensverwachting in Suriname en Nederland

In 2021 is de levensverwachting in Suriname bij geboorte 67,2 jaar voor mannen en 72 jaar voor vrouwen. De levensverwachting in Nederland bij geboorte in 2021 is voor mannen 79,7 en voor vrouwen 83,0 jaar. Dat scheelt ruim tien jaar.