“Vandaag ervaren nazaten van tot slaafgemaakten de erfenis van eeuwenlange ontmenselijking en vernedering in de vorm van intergenerationeel trauma en geïnternaliseerd racisme”, aldus Linda Nooitmeer, voorzitter van het Nationaal Instituut Slavernijverleden en erfenis, NiNsee: “We moeten elke dag bewustzijn creëren voor de doorwerking van het slavernijverleden."

Op 2 juni 2023 opende NiNsee de herdenkingsmaand van het Herdenkingsjaar Slavernij 2023-2024 met het symposium ‘Reclaiming The Narrative’. Dit symposium richt zich op het perspectief van nazaten van tot slaafgemaakten en onderzoekt hoe de doorwerking van de trans-Atlantische slavernij op een volwaardige manier kan worden gehoord en erkend.

“De koloniale erfenis is aantoonbaar debet aan de inferieure positie van mensen met Afrikaanse roots, zowel bekeken vanuit de buitenwacht als intern: neem de perceptie over de positie van de Surinamers met Afrikaanse roots uit het binnenland ten opzichte van die uit Paramaribo. Hoe verhouden deze beide groeperingen zich tot elkaar? Man/vrouwverhoudingen, zwart/zwart-verhouding, wit/ zwart-verhouding, het verschijnsel ‘colourisme’. Colourisme benadeelt mensen met een donkere huid en bevoordeelt mensen met een lichtere huid. Doorwerking van al deze aspecten vereist een hoog bewustzijnsniveau om dat te onderkennen. Wij zijn allemaal kind van de rekening na 250 jaar slavernij. Geschiedenis gaat immers niet alleen over slachtofferschap maar vooral over trots en identiteit. Over de kracht van de voorouders. Ik verwacht dat deze conferentie heeft bijgedragen aan het maatschappelijke gesprek dat ook al gevoerd wordt”, aldus Nooitmeer.

Nooit meer slavernij

Nooitmeer is geboren in Suriname, heeft Afrikaanse roots en woont sinds haar zestiende in Nederland. Haar familienaam werd vastgelegd in de nasleep van de afschaffing van de slavernij. Haar vader was betrokken bij het onderzoek onder leiding van  Herman Gooding naar het  bloedbad van Moiwana (1986). Toen dat negatief dreigde uit te pakken voor de regering moest hij vluchten. Gooding vluchtte ook, keerde terug en werd vermoord. Nooitmeers vader ging werken bij de Nederlandse politie waar hij slachtoffer werd van institutioneel racisme. Dat heeft drie jaar geduurd. Hij werd weggetreiterd.

Op de agenda

Het NiNsee organiseert de jaarlijkse slavernijherdenking en financiert het Keti Koti-festival, de herdenking van de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 van Suriname in het Oosterpark in Amsterdam. Op 1 februari van dit jaar was Nooitmeer in Suriname voor een conferentie die het Ninsee in samenwerking met het maatschappelijk middenveld organiseerde. Er werd van gedachten gewisseld hoe verder invulling kan worden gegeven aan het proces na de komma en de ondersteunende rol die het NiNsee hierin kan vervullen. Het is mooi dat Keti Koti op 1 juli nu meer aandacht heeft, maar “ook de overige 364 dagen van het jaar moet er aandacht zijn voor de impact van het Nederlandse slavernijverleden”, erkent ze.

De ongelijke machtsverhoudingen tussen mensen van kleur en witte mensen zijn niet ineens verdwenen. “Racisme zit niet alleen in het bewuste gedrag van mensen. In de loop van de tijd is het ook in onze samenleving met haar instanties, regels en gewoontes geslopen, onder de noemer ‘institutioneel racisme’. Dat is bijvoorbeeld te vinden op de arbeidsmarkt, in het onderwijs of bij de politie. Met gevolgen voor het zelfbeeld van mensen en voor gezins- en organisatiestructuren. In de beschrijvingen van het slavernijverleden zijn de perspectieven van de betrokken gemeenschappen en hun nakomelingen onderbelicht gebleven. Wat de slavernij en het kolonialisme hebben betekend voor de welvaart en cultuur van het huidige Nederland krijgt nauwelijks aandacht”, verklaart Nooitmeer. Ze pleit voor waakzaamheid: “We hebben het over bestaande vooroordelen, institutioneel racisme en uitsluiting van zwarte mensen met Afrikaanse roots in zowel het Caribisch deel van het Koninkrijk, Suriname en Europees Nederland. Dat betekent dat het opheffen van de sociale, economische en culturele achterstanden die vanwege het ingericht systeem van slavernij zijn ontstaan, centraal moet staan."

Caricom Tienpuntenplan

In 2013 richtte Caricom, het bondgenootschap van Caribische landen, waaronder voormalige Nederlandse koloniën Suriname en Guyana een ‘tienpuntenplan' in. Het begint met oprechte excuses voor de genocide van inheemse groepen en voor het tot slaaf maken van miljoenen Afrikanen. Schadevergoedingen kunnen zich richten op lokale investeringen in gezondheid, onderwijs, technologie en debt relief (het kwijtschelden van overheidsschulden).

Het voornemen van de commissie is om de Europese regeringsleiders uit te nodigen voor een top met Caribische regeringsleiders. Nederland mag dan uitleggen wat het van plan is te doen na de zogenoemde ‘komma’ van de slavernij-excuses. Die 200 miljoen euro, waarvan de helft in Nederland wordt uitgegeven, heeft volgens hen niks met herstelbetalingen te maken. Caricom begrijpt ook niet dat voormalig premier Rutte excuses heeft aangeboden zonder Guyana te noemen. De Nederlanders waren hier gedurende twee eeuwen. De hoofdstad Georgetown heette voorheen Stabroek.

Het gerenommeerde Amerikaanse consultancybureau Brattle becijferde vorig jaar dat Nederland 4,5 biljoen euro schadevergoeding verschuldigd is aan voormalige koloniën. Volgens het rapport zijn onder Nederlandse koloniale heerschappij 627 duizend mensen tot slaaf gemaakt of in slavernij geboren. Brattle berekent dat Nederland, inclusief rente, 48 miljard euro verschuldigd is aan Guyana, 2,5 biljoen euro aan Suriname en 1,9 biljoen euro aan de Nederlandse eilanden.

Proces nà de komma

De excuses voor het slavernijverleden zijn ‘geen punt maar een komma’, zei voormalig premier Mark Rutte. Over die ‘komma’ verschillen de meningen. De Nederlandse Frédérique de Man, speciaal gezant Slavernijverleden van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, sprak op donderdag 23 maart jongstleden met de commissie Mensenrechten in De Nationale Assemblée van Suriname over het traject dat ingezet moet worden na de excuses van Nederland op 19 december 2022 voor het slavernij verleden. “De geest is uit de fles. Het slavernijverleden, de rol die Nederland heeft gespeeld in de geschiedenis van Suriname gaat nooit meer terug in de fles.” Over de algemene kijk van nazaten op de excuses en herstelbetaling zei De Man dat er vooral is gesproken over heling en verzoening. De meeste energie heeft zij gehaald uit de gesprekken met vrouwen en jongeren. “Mannen moesten hard werken en waren vaak afwezig. Terwijl vrouwen tijdens de slavernij een heel belangrijke rol hebben gespeeld. Ze overleefden, die kracht bespeurde ik nu ook. Bij de jeugd ging het gesprek vooral om de toekomst,” stelde ze.

Het vervolgtraject excuses slavernijverleden zoals genoemd in de Kamerbrief dd. 22 april 2024, vormt een integraal onderdeel van het werk van de Nederlandse ambassade in Paramaribo, in het kader van de relatie tussen Suriname en Nederland. Alle zeven bezoeken waren heel nuttig en dragen bij aan verdere implementatie van het proces na de komma in Suriname”, aldus De Man op 1 juli jongstleden in een interview met Suriname Herald.

Suriname en de Nederlandse Antillen willen herstelbetalingen, maar achter die eis zet het kabinet vooralsnog stellig een ‘punt’. De regering trok 200 miljoen euro uit voor ‘kennen, herdenken en verwerken’, onder andere in de vorm van een museum. Door de val van het kabinet Rutte werd de PVV in november vorig jaar de grootste partij van Nederland. Schaadt dit de manier waarop we met het slavernijverleden omgaan? Zeker als het gaat om kolonialisme en slavernij overheerst vaak het perspectief dat het ingewikkeld en beladen is. Bijna twee jaar na slavernij-excuses zijn er zorgen over politiek draagvlak. ‘De excuses zijn onomkeerbaar’, beloofde demissionair minister Robbert Dijkgraaf (Onderwijs).