De gezondheidszorg in Suriname ligt volledig op z'n gat. In Paramaribo vinden er nog enkele specialistische ingrepen plaats, maar voor veel inwoners is de reis naar de hoofdstad al snel te ver, of te duur. Pendeldiensten van Nederlandse chirurgen en basisartsen lenigen de hoogste nood in Nickerie, de tweede stad van het land. Aldus chirug Chander Mahabier.

“Hij leed heel veel pijn. Hij had geen geld om steeds de reis naar Paramaribo te betalen voor de medische hulp, die hij in Nickerie niet kon krijgen vanwege het specialistentekort daar. Zijn situatie was zo uitzichtloos, dat hij ervoor koos om een einde te maken aan zijn leven”, peinst Chander Mahabier (72) in zijn familieappartement naast het voormalige vijfsterrenhotel Huis ter Duin. Hij trakteert ons op koffie en bonbons. Met zijn blik op de gure Noordzee denkt Mahabier aan zijn tweede leven in Nickerie, zijn geboortedorp in Suriname. Veel van zijn vroegere dorpsgenoten verliezen een been of zelfs het leven, omdat het lokale ziekenhuis al jaren met een groot capaciteitsgebrek kampt. “Veel mensen kunnen het niet betalen om steeds naar de hoofdstad te gaan voor hun behandeling”, benadrukt Mahabier nog eens. Zelf geniet hij na een leven werken in de operatiekamer van het Albert Schweitzer ziekenhuis in Dordrecht sinds 2014 van een royaal pensioen.

Maar stilzitten doet hij niet. De voormalig algemeen chirurg is al decennia lang een medisch aanspreekpunt voor de zorg in Nickerie. Vanuit Nederland coördineert hij de chirurgie in het Mungra Medisch Centrum, het plaatselijke ziekenhuis in Nickerie, dat dienst moet bieden aan de ruim 34 duizend inwoners van het gelijknamig district. Maar door een tekort aan gespecialiseerde artsen en de meest basale medicijnen, schiet het ziekenhuis tekort in haar taakstelling. Het is Mahabier die via zijn eigen netwerk mede zorg draagt voor de aanwas van keel-neus-en-oor-artsen, cardiologen en gynaecologen vanuit heel Nederland. Met hulp van de in 1995 opgerichte Stichting Coördinatie en Ondersteuning Gezondheidszorg raapt hij daarvoor de nodige sponsoring bijeen.

Ik stond vaak in de operatiekamer,

terwijl ik nauwelijks operatiemateriaal had om mee te werken

Meedere keren per jaar stapt Mahabier zelf op het vliegtuig naar Suriname. Aangekomen op Zanderij gaat de reis meteen verder naar Nickerie, een halve dag rijden op een slecht wegdek vol gaten en voorbijrazende snelheidsduivels. In het Mungra Medisch Centrum staat Mahabier in de operatiekamer. “Ik heb daar vaak genoeg gestaan terwijl ik nauwelijks operatiemateriaal had om mee te werken. Als er dan iets misloopt, gaat het je niet in je koude kleren zitten”, zegt Mahabier, terwijl hij een stevige slok van zijn koffie neemt. Na de intensieve uren in de operatiekamer sluit de 70-plusser de dag af met een fietsrondje langs de rijstpolders, waar Nickerie om bekend staat.

Schuldenlast

Suriname kampt met een ernstige economische crisis. Door gebrek aan geld kunnen Surinaamse ziekenhuizen, ook in de hoofdstad Paramaribo, nauwelijks aanvaardbare zorg bieden. Gezondheidsmedewerkers, van verpleegsters tot IC-personeel en artsen, vertrekken – gevraagd of ongevraagd – naar Nederland of een van de overzeese Nederlandse eilanden. Die 'braindrain' begon al tijdens de onafhankelijkheid in 1975 en is eigenlijk nooit gestopt. Begin dit jaar berichtte Dagblad Suriname dat bijna de helft van het personeel in de operatiekamers uit het Algemeen Ziekenhuis Paramaribo 'is vertrokken naar het buitenland'. Een Surinaams verpleegstersalaris van omgerekend 100 euro netto per maand tipt niet aan de vergoeding van zo'n 2000 euro netto die ze daarvoor in Nederland krijgen. Wie weg kan gaan, heeft dat vaak al gedaan. Zie Surilines artikel 'Brain drain'.

De paradox is dat Suriname het al jaar in, jaar uit, moet hebben van de pendeldiensten van Nederlandse basisartsen/ specialisten, verpleegkundigen, adviseurs en stagiaires uit Nederland, al dan niet met een persoonlijke affiniteit met Suriname. Mahabier vindt voor elke trip over de oceaan wel enkele Nederlandse collega's bereid hem te vergezellen naar Nickerie. Tegen een betaling van 2500 euro per maand (dat is een kwart van het Nederlands salaris), huisvesting en vervoer trekken deze collega's hier hun operatiekleren aan. Hoewel ze allemaal zijn gepensioneerd, staan ze in Nederland nog steeds geregistreerd als chirurg en zijn ze dus bevoegd om – ook in Suriname – operaties uit te voeren, legt Mahabier uit. Het is 'hoogstnoodzakelijk' dat de Nederlandse specialisten komen, want het ziekenhuis heeft nauwelijks specialisten.

Ook in de rest van Suriname blijkt medische hulp uit Nederland noodzakelijk. Zo wordt de urologische zorg in het Sint Vincentius Ziekenhuis in Paramaribo in stand gehouden door een uroloog die elke maand uit Nederland naar Suriname afreist. In 2019 heeft een Nederlands team uit Leiden nog “Vijftien Surinaamse hartpatiëntjes” geopereerd en tijdens de Covid-19 uitbraak vlogen afwisselend Nederlandse verpleegkundigen en artsen naar Suriname om het tekort aan ziekenhuispersoneel op te vangen. De voormalig directeur van het RIVM, epidemioloog Marc Sprenger, werd als speciaal gezant van de Nederlandse regering uitgezonden naar Suriname om te adviseren in de coronazorg. Zie Surilines artikel 'Hoe nu verder?'.

Armulov-regeling

Ondanks alle hulp die naar Suriname komt, moeten Surinaamse patiënten soms naar het buitenland afreizen voor een specifieke behandeling of een operatie die in Suriname niet kan worden uitgevoerd. Inwoners kunnen een beroep doen op de zogenaamde 'Armulov-regeling', de Afbouw Regeling Medisch Uitzending Lokale Opbouw Voorziening, die medische behandeling in het buitenland bekostigt. De Surinaamse Stichting Staats Ziekenfonds (SZF) begeleidt patiënten die in aanmerking komen voor deze regeling. In 2021 kon voormalig president van Suriname Jules Wijdenbosch zo naar Nederland afreizen voor een operatie ter waarde van 25 duizend euro.

Ironisch genoeg, werd onder het presidentschap van diezelfde Wijdenbosch in 1998 de Regeling Laagfrequente Aandoeningen (RLA), zeg maar de voorloper van de Armulov, afgeschaft vanwege politieke onenigheid met Nederland. De RLA-regeling was beginjaren negentig in het leven geroepen: mensen met een bijzondere aandoening konden voor medische behandeling in Nederland terecht. De kosten werden gedekt uit de verdragsmiddelen, die Suriname en Nederland in 1975 bij de onafhankelijkheid van Suriname overeenkwamen: omgerekend in euro was dat 1,6 miljard. Zie Surilines artikel 'Cijfers en centen'. Gezondheidszorg was een van de speerpunten.

In de huidige Armulov-regeling betaalt de Staat Suriname de medische kosten, maar moet de patiënt zelf voor de reiskosten opdraaien. Via sociale media en crowdfundingwebsites en - acties wordt daarom geregeld geld ingezameld voor de reis naar Nederland of Colombia. Door de openstaande schuld die de Surinaamse Staat heeft bij onder meer het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam kan het SZF tegenwoordig niet meer iedereen helpen.

Geld en goed bestuur

Volgens Mahabier ontbreekt het in Suriname niet alleen aan geld, maar ook aan goed bestuur. “Twee elementaire voorwaarden om de Surinaamse gezondheidszorg op peil te houden. Met goed bestuur kun je met beperkte middelen toch nog iets bereiken. Met kennis van zaken en netwerken kun je lobbyen. De minister van Volksgezondheid in Suriname moet kunnen netwerken en eigenlijk voor handelaar spelen om het maximale uit de gezondheidszorg te halen”, zegt Mahabier. Link naar Longread 10 Dat de grootste noden, van paracetamol tot verpleegkundigen, bijna vijftig jaar na de Onafhankelijkheid (in 2025 is Suriname vijftig jaar onafhankelijk) nog steeds dezelfde zijn, is voor Mahabier een bittere pil. “Om deze vicieuze cirkel te doorbreken is er een lange termijnvisie nodig. Men moet starten met goede opleidingen en afstappen van het ad hoc- brandjes blussen”, vindt hij. Zie Surilines artikel 'Tekorten zijn nijpend'.

Je laat je kondre man (eigen mensen)

nooit in de steek

Zich definitief vestigen in Suriname ziet Mahabier niet zitten. “Ik heb dat weleens overwogen, maar als je hier je gezin, kinderen en kleinkinderen hebt en je vrouw werkt nog... Om dat allemaal te laten en naar Suriname te gaan… Vanuit Nederland is er best veel hulp te regelen”, zegt hij overtuigd. “Voor mij is het er niet fysiek zijn, geen belemmering. De meeste hulp krijg ik uiteindelijk van m'n netwerken hier in Nederland en daar hebben de mensen in Suriname er het meeste aan.”

Of hij er zelf ooit mee stopt? Hij lacht. “Er écht mee kappen, heb ik nooit serieus overwogen. Je laat je kondre man (eigen mensen) nooit in de steek.”